Sint Sebastiaan 1408

(Handboogschuttersvereniging uit Maastricht)

 

In mijn jeugdjaren van mijn 8ste levensjaar tot mijn 18e levensjaar heb ik in Café St.Servais in Biesland aan de Susserweg 1 gewoond, een schitterende jeugd heb ik gekend met veel vrijheid. In de beginjaren moesten mijn broer Peter en ik iedere zondag naar de kerk en we kregen dan geld (25 cent/ een kwartje) mee om op de schaal tijdens de collecte te leggen. Nu hadden mijn broer en ik daar geen zin in en we gingen van dat kwartje liever 25 centendrop kopen bij de plaatselijke bakker. Er waren in Biesland twee Cafe's , de ene van mijn ouders en de andere Café Last aan de Cannerweg. Café Last was de thuislokaal van de plaatselijke duivenclub en van de club van handboogschutters. Deze hadden hun schietbaan achter het lokaal, er waren 6 of 7 banen waar op de blazoen geschoten kon worden, wij als jonge knapen vonden het prachtig om na te kijken. De naam van de vereniging is "Eendracht St.Sebastiaan" (op naam klikken voor de website). Tegenwoordig schieten de leden op een terrein bij de Steenfabriek Klinkers aan de Brusselseweg. Aan ons zondagsuitstapje kwam abrupt een eind toen mijn moeder trots tegen de cafébezoekers zei dat haar zonen nog iedere zondag na de kerk gingen, toen zei een van de klanten dat we bij café Last naar het handboogschieten stonden te kijken. Toen we thuis kwamen kregen we eerst de wind van voren, daarna zijn we niet meer naar een mis van de kerk geweest.

Foto hierboven gevonden op Wikimedia, Interieur gangenstelsel,schildering van Sint Sebastiaan 1921 door J.Maes Maastricht 20322081-RCE.

 

Maar dit verhaal gaat over de oudste Handboogschuttervereniging van Nederland de in 1408 opgerichte Sint Sebastiaan 1408 van Maastricht. Eerst de geschiedenis van de naam St. Sebastiaan. St. Sebastiaan is als heilige vooral bekend geworden als pestheilige, als weerheilige en als patroonheilige van de handboogschutters.

Sint-Sebastiaan (Latijn: Sebastianus) was een christen en martelaar uit Milaan, geboren te Narbonne, in de derde eeuw na Christus. Hij was onder keizer Carinus soldaat en onder keizer Diocletianus leider van de pretoriaanse garde. De pretoriaanse garde (of pretoriaanse wacht) was een speciale militaire eenheid gevormd door Romeinse militaire elite die de keizerlijke lijfwacht vormde. Op 20 januari 288 stierf Sint Sebastiaan een martelaarsdood. Hij werd doorzeefd met pijlen, neergeknuppeld en in het riool gegooid. In de kunstgeschiedenis verandert de wijze waarop Sint Sebastiaan staat afgebeeld met iedere generatie kunstenaars. Hoe inspireerde de dood van Sint Sebastiaan 1000 jaar kunstgeschiedenis? 

Sebastiaan was een soldaat in het leger van de Romeinse keizer Diocletianus. Hij was christen, ondanks dat dit in het Romeinse rijk verboden was. In het geheim hielp hij medechristenen om te ontkomen aan vervolging door de Romeinen. Toen de keizer er achter kwam dat Sebastiaan christen was, veroordeelde hij hem ter dood. Sebastiaan werd doorzeefd met pijlen. Nadat Sebastiaan met pijlen is beschoten, gaat de legende verder. Sebastiaan werd dood achtergelaten op het veld. De Heilige Irene kwam zijn lichaam halen en bemerkte dat hij nog leefde. Ze nam hem mee naar huis en verzorgde zijn wonden. Enkele dagen later was Sebastiaan hersteld en ging hij terug naar de stad om te protesteren tegen het anti-Christenbeleid van de keizer. In een Gotisch altaarstuk van Giovanni del Biondo is te zien hoe het verder gaat. Opnieuw werd Sebastiaan opgepakt. Deze keer werd hij doodgeknuppeld en werd zijn lichaam in het riool gegooid. Op de plek waar dit gebeurd is, staat in Rome tegenwoordig een kerk ter ere van Sint Sebastiaan. Sebastiaan is afgeleid van Sebastianus. Sebastianus is een jongensnaam die is afgeleid van het Griekse woord 'sebastos', dat 'verheven, eerwaardig' betekent. (Bron: tekst en foto schilderij rechts van  Andrea Mantegna 1480  Wikipedia)

 

Hieronder de geschiedenis van St.Sebastiaan, de handboogschutterij op St.Pietersberg aan de hand van Jo Pluymakers, gepubliceerd in het Limburgs Schutterstijdschrift nummer 78, Maart 2008, 20e jaargang. Blz 2-3-4. Op Facebook gezet door dhr. Raoul Olders die dit artikel plaatste op de Facebook pagina ‘De bis vaan Sint Pieter es ste…’ en mij de toestemming heeft gegeven om dit verhaal te plaatsen op 't Mestreechtersteerke, waarvoor dank. Väöl leesplezeer.

Foto links is afkomstig van de site Wikimedia (Het Zuiden RHCL) en is ook geplaats door Gee van Luut op de FaceBookpagina Aw Foto's vaan Mestreech en vraagt of er namen van deze leden bekend zijn ? We zien in 1938 in de achtertuin van het pand aan de Stationsstraat 23 de leden van handboogschietvereniging Sint Sebastiaan poseren voor de fotograaf. Dat resulteerde in deze prachtige foto met in hun midden 'de koning'.

Dhr. Jo Pluymakers kan zich enkele namen herinneren:  De foto met het schuttersgezelschap stamt uit 1938. Zittend van l.n.r. J. Riemersma, L. Pluymakers, J. Jaspers, Koning A. Markens, J.Heijnen, J. Cremers. Staand van l. naar r. : ?, ?, ?, R. Haverbeke, ? , M. Cremers, L. Kuypers, J. Noblesse, ? ,?, H. Adriaens, J. Frijns.

Maastricht. Er zullen maar weinig verenigingen zijn met een zo imposante naam als de ‘Koninklijke Sociëteit van Handboogschutters Sint-Sebastiaan 1408’ te Maastricht. Maar we hebben dan ook hier van doen met een aparte vereniging, niet alleen omdat zij een respectabele ouderdom zou hebben, maar meer nog vanwege de vorm van handboogschieten die de leden van dit gezelschap beoefenen.

Maastrichtse schuttershistorie:

We zullen eens een kijkje nemen in de geschiedenis. Op 13 augustus 1408 stelde de stedelijke raad van Maastricht een reglement vast voor een handbooggilde, waarvan de leden trouw zwoeren aan het gezag. Het kreeg tot taak om de stad van dienst te zijn bij het bewaken van stadsmolens op de Maas en een deel van de omwalling. De stad kende toen al een andere schutterij, namelijk die van voetboogschutters, waarvan de tekst van een reglement uit 1374 bewaard is gebleven (1). In de loop van de 15e eeuw kwamen er nog enige andere schuttersgezelschappen bij. Al deze schutterijen hebben met enige onderbrekingen bestaan tot 1632 toen ze na de belegering en verovering van de stad door Frederik Hendrik definitief werden verboden. In 1652, 1653 en 1654 diende enige overgebleven leden van de buksschuttersgilde St. Hilarius verzoeken in om te mogen herrijzen, doch deze werden telkens door de Staten-Generaal afgewezen. Nadien vinden we ondanks intensief onderzoek, geen enkel teken van wederopstanding van een van de voormalige schutterijen, wel van de verkoop van schuttershoven, de plaatsen waar schutters vertoefden en oefenden. Weliswaar meent de latere stadsarchivaris Nuyts (2) dat bij de Franse inname van Maastricht, eind 1794, nog schuttersvereniging bestonden, waaronder die van Sint-Sebastiaan, echter hij voert geen enkele bron, laat staan bewijs daarvoor aan. Zijn betoog is dan ook geheel doorspekt met veronderstellingen.

 

Oprichting 1810.

De huidige Sint-Sebastiaan, werd opgericht – of zo men toch wil heropgericht – in 1810 te Wyck, de ‘voorstad’ van Maastricht. Vooral nijvere ondernemers waren lid van het handbooggilde. In 1811 werd voor het eerst naar de koningsvogel geschoten. Het eerste, althans bewaarde, reglement stamt uit 1824 en daaruit blijkt, dat de schutters zowel verticaal naar de ‘vogel’ als horizontaal naar het doel (blazoen) schoten. Dit laatste zou geschieden tot aan het begin van de 20e eeuw, daarna werd nog uitsluitend naar de ‘vogel’ geschoten.

 

Belgische perikelen.

In 1833 moest ‘Sint-Sebastiaan’ onderduiken als gevolg van de Belgische opstand (1830-1839). Maastricht verkeerde sinds 1830 in een geïsoleerde positie, de stad maakte deel uit van het Koninkrijk Nederland, maar werd geheel omringd door onder Belgisch gezag staand gebied. In Maastricht waren nogal wat ijveraars voor aansluiting bij België, maar luitenant-generaal Dibbets de vestingcommandant, wist Maastricht voor Oranje te behouden. Een en ander had natuurlijk wel zijn weerslag op het dagelijkse leven. Zo ging de Sebastianenvereniging in 1833 dan ook ten onder nadat ze de schietstam op last van Dibbets had moeten afbreken. In 1845 herrees Sint-Sebastiaan evenwel na een oproep van de laatste schutterskoning (uit 1830)  Daniël de Moor. Vele oud leden, maar ook nieuwe meldden zich aan en met vijftig man sterk betekende dat een bemoedigende herstart.

 

Rechtszaak over koningszilver.

Er ontstond direct al een onverkwikkelijke zaak doordat twee oud-bestuurders, jan Zeekaff, grutter en cafehouder, en Hendrik Crollaer, schoolmeester, die samen in het bezit waren van het schutterszilver, dit niet wenste af te staan. Ze hadden dat in 1837 ontvangen van de zoon van laatste voorzitter Joseph Binvignat (3), die in datzelfde jaar was overleden. Er ontstond een rechtszaak die tot 1848 duurde en uiteindelijk van de Rol werd afgevoerd, nadat de twee oud-bestuurders veroordeeld waren tot het betalen van de gerechtskosten zijnde 396 gulden. Het schijnt in ieder geval wel in orde te zijn gekomen met die eigendommen, omdat zich onder de destijds vreemde stukken de koningsmedaille uit 1813 van Zeekaff bevond en die prijkt al sinds mensenheugenis weer aan de koningsketting.

 

Oudste Limburgse schutterij.

In de jaren daaropvolgend ging Sint-Sebastiaan een periode van grote bloei tegemoet. Zo kreeg men midden 19e eeuw een eigen harmonie, een zang- en toneelclub en een afdeling karabijnschutters. Toch zou deze ongekende bloei met sub verenigingen niet lang duren, want in 1863, kort na het aftreden van de ambitieuze voorzitter Van Melsen, gingen al deze afdelingen teniet. Doch na een korte periode van malheur ging het weer snel de goede kant op. In 1874 werd Koning Willem III beschermheer en in 1876 schonk hij driehonderd gulden voor de inrichting van het nieuwe schietterrein aan de Scharnerweg. In 1878 volgde de toekenning van het predicaat ‘koninklijk’ en daarmee is de Maastrichtse Sint-Sebastiaan de oudste Koninklijke in de Limburgse schutterijwereld. In 1941 verhuisde de schietboom naar de Sint-Pietersberg, eerst nabij Chalet Bergrust en sinds 1967 aan de voet van het Fort Sint Pieter, eveneens aan de Luikerweg gelegen. Nu de schietplaats ter sprake is gekomen, wordt het tijd om iets te vertellen over de vorm van handboogschieten die de Sebastianen uit Maastricht beoefenen.

Foto rechts staat in het artikel van dhr. Pluymakers in het Limburgs Schutterstijdschrift van maart 2008, met het volgende onderschrift:

De zogenoemde schiettoren op het moment van afbraak (1941). Om ook in dewintermaanden te kunnen schieten werd deze toren in 1924 gebouwd, waarinde schietstam werd geplaatst. Dit bouwwerk bevond zich in de achtertuin van het vroegere Hotel Excelsior aan de Stationsstraat 23. Door de hoge onderhoudskosten werd in 1941 tot afbraak besloten.

 

Vogelschieten.

Het vogelschieten met de handboog is al uit de oudheid bekend. In het heldendicht Aeneïs van Vergilius (deze auteur leefde van 70 tot 19 voor Christus) wordt een beschrijving gegeven van het schieten op een duif die vastgebonden was aan een scheepsmast. In later tijden werd gebruik gemaakt van molenwieken en kerktorens waarop een namaakvogel was geplaatst. Daar deze houten vogel kleurrijk was versierd ontstond wellicht de naam (pape-)gaaischieten.

 

Veertig vogels en een coq.

In Maastricht werd het vogelschieten beoefend met houten of glasfiber pijlen met een conisch uiteinde en een lengte van ongeveer tachtig centimeter. De schietboom, ook wel staande wip of schietstam genoemd, heeft een hoogte van 27 meter. Het schietspel telt maar liefs 41 ‘vogels’. Elke vogel bestaat uit een kunststof klosje waaraan door middel van een haaks geplaatste ijzerdraadje een gekleurde pluim is gehecht. Het trefvlak van zo’n vogel is niet groter dan een muntstukje van 2 eurocent. De vogels zijn bevestigd op de pinnen van de schietvork. Op de drie dwarslatten van deze vork staan van beneden naar boven, 14, 12 en 10 kleine vogels ‘mises’ genaamd. Dab volgt aan weerszijden een ‘cane’ (wijfjeseend). Daarboven- eveneens aan beide zijden van de schietvork – een ‘poule’(kip). Op de bovenste punt, in het midden staat de belangrijkste vogel, de ‘coq’ (haan). U merkt dat het Frans in de schutterskringen onverminderd ‘bon ton’ is. Bij het koningsschieten, telkens op Pinksterzondag, zijn alle latten van de schietvork verwijderd en prijkt alleen de koningsvogel op de top van de schietstam. Foto links de 'schietstam' beschikbaar gesteld door dhr. Pluymakers en komt het verenigingsarchief.

 

Uniek in Limburg.

Deze vorm van handboogschieten wordt beoefend op tal van plaatsen in Zeeland. Verder in Noord-Brabant in Gilze-Rijen en in Oud-Gastel. In Limburg is het alleen de Maastrichtse Sint-Sebastiaan die deze eeuwenoude sportieve traditie voortzet. In België en in Noord-Frankrijk wordt dit vogel- of gaaischieten (in Vlaanderen genoemd: wipschieten) nog veelvuldig beoefend. Een goede concentratie, houding en natuurlijk oefening, maar ook geluk bepalen wie een kansrijke schutter is.

Wie een kijkje wil komen nemen kan dat gedurende zomermaanden doen, iedere maandag en donderdag van 19.00  tot 20.30 uur. Let dan wel op de neervallende pijlen, zodat de missers van de Sebastianen u niet zullen raken !

2021

Nelleke de Meij mag zich de eerste vrouwelijke schutterskoning van Maastricht noemen.

Tijdens het koningsvogelschieten van handboogschutterij Sint Sebastianus 1408 schoot zij op de schietwei bij Fort St. Pieter in de 22e ronde het laatste stukje van de koningsvogel naar beneden.

Nelleke de Meij is als 34 jaar lid van de Maastrichtse schutterij, die in de volksmond 'de Bastiaone' wordt genoemd.

Momenteel bekleedt zij, naast de functie van schutterskoning, ook de post van secretaris bij de vereniging.

Foto: Facebook Kon. Sociëteit van Handboogschutters Sint Sebastiaan 1408 te Maastricht

Noten

(1) Luc Wolters ‘De gezworen voetboogschutterij Maastricht. 1474 Limburgs oudste schuttersreglement 625 jaar oud’, in: Limburgs Schutterstijdschrift, 45 (1999).

(2) De r-k-priester J.M. Nuyts publiceerde onder meer in het orgaan van het Limburgs Gescheid en Oudheidkundig Genootschap. De Maasgouw, 1891, 1892 en 1893, zijn artikelenreeks ‘De voormalige schuttersgilden te Maastricht’. Na in 1898 benoemd te zijn tot bibliothecaris volgde in 1900 zijn aanstelling tot archivaris van de stad Maastricht. In 1892 was Nuyts al tot erelid benoemd van ‘Sint-Sebastiaan’.

(3) Joseph Binvignat (1755-1837) verwierf faam als orgelbouwer. In meerdere Zuid-Limburgse kerken prijken thans nog zijn orgels.

Naor Bove

Bron: Foto grottekening van Sint Sebastiaan Wikimedia, Foto schilderij Andrea Mantegna 1480 Wikipedia, Facebook pagina De bis vaan Sint Pieter es ste…. Foto Schutters in achtertuin Stationsstraat 23 Wikimedia (Het Zuiden-RHCL), foto schiettoren Stationsstraat 23 (Het Zuiden-RHCL)foto schietstam komt uit het verenigingsarchief en is beschikbaar gesteld door dhr. Pluymakers, foto Nelleke de Meij Facebook pagina Kon. Sociëteit van Handboogschutters Sint Sebastiaan 1408 te Maastricht,  Een woord van dank aan Raoul Olders

 Aonvaank