|
De ENCI (Enci Groeve) |
ENCI groeve
De ENCI-groeve is een kalksteen-groeve aan de Maaszijde van de Sint Pietersberg (als onderdeel van het Plateau van Caestert), in de gemeente Maastricht. Haar geschiedenis gaat terug tot 1926, toen de Eerste Nederlandse Cement Industrie (ENCI) van de overheid een exploitatieconcessie kreeg. Kalk dient als voornaamste grondstof voor de cementproductie. Bij het aflopen van de laatste concessie is de groeve ongeveer 200 hectare groot. Hoe deze groeve in de toekomst zal worden afgewerkt is in 2007 nog niet duidelijk. Er bestaan plannen voor een meer omdat de huidige groeve tot +5m NAP, oftewel ruim 35 meter onder het niveau van de Maas, wordt uitgegraven. Onzeker is of een deel van de huidige ENCI-installaties in stand zal worden gehouden ten behoeve van de afvalverbranding. De ENCI-groeve grenst aan het Habitatrichtlijngebied "Sint Pietersberg en Jekerdal". De onttrekking van het vele grondwater door de ENCI veroorzaakt een aanzienlijke verlaging van het grondwaterpeil in de omgeving die zich vooral merkbaar maakt in een verdroging van het Jekerdal. Aan de zuidzijde naast de ENCI-groeve ligt de heuvel D'n Observant. Deze heuvel is opgeworpen met de metersdikke onbruikbare deklagen die bij het graven van de groeve vrijkwamen. GeologieGeologisch geniet de groeve bekendheid vanwege de fossielen uit het Krijttijdperk. In 1998 werden in de groeve de kaak en botten van de Mosasaurus aangetroffen die verder zou gaan onder de naam Bèr. In het Natuurhistorisch Museum Maastricht bevindt zich een uitgebreide verzameling fossielen die afkomstig zijn uit onder meer de ENCI groeve. In 2012 werd opnieuw een skelet van een Mosasaurus aangetroffen genaamd Carlo. De Nederlandse Geologische Vereniging afdeling Limburg organiseert regelmatig geologische excursies naar deze kalksteengroeve, die (geologisch gezien) onterecht mergelgroeve wordt genoemd.
De mergelwinningDe Sint-Pietersberg geniet bekendheid vanwege de eeuwenoude ondergrondse winning van krijtgesteenteblokken (foutief aangeduid met "mergel") in kalksteengroeven die voornamelijk werden gebruikt als bouwsteen en de huidige dagbouwwinning van losse mergel door de Eerste Nederlandse Cement Industrie (ENCI) voor de productie van onder meer cement. Als gevolg van de ondergrondse winning van het krijtgesteente was er in het begin van de 20e eeuw een gangenstelsel ontstaan dat zich uitstrekte van het Fort Sint Pieter in het Noorden tot voorbij de Belgische grens in het zuiden. De totale oppervlakte bedroeg circa 98 hectaren met een ganglengte van rond de 150 km.
Van noord naar zuid zijn de volgende gangenstelsels te onderscheiden: het Noordelijk gangenstelsel, de Zonneberg, Slavante en het Zuidelijk gangenstelsel dat in België aansluit op de groeve Caestert. In het Belgische deel van de Sint-Pietersberg bevinden zich verder de groeve Ternaaien-boven (ook genoemd Aardappelberg, Fr.: Lanaye Intermédiaire) en de groeve Ternaaien-beneden (ook genoemd Verloren Vallei, Fr.: Lanaye Inférieure). Slavante en het Zuidelijk stelsel zijn grotendeels afgegraven. Wat nog over was van het Zuidelijk stelsel is vrijwel geheel ingestort door het gewicht van D'n Observant. Minder bekende stelsels of de restanten daarvan op Nederlands gebied zijn: de Oude en de Nieuwe Marendalergroeve, de Duivelsgrot of Wijngaardsberggroeve, Ancienne Brasserie, de Scha(a)rk, restante van de Grande Entrée, de Tombe, het stelsel onder Fort Sint Pieter, de Douanegrot, Greetje Blanckers, de Kluis, kelders nabij Slavante. Van de gangenstelsels worden de Zonneberg en het Noordelijk gangenstelsel geëxploiteerd door het VVV.
In de jaren twintig is de ENCI gestart met het winnen van mergel in dagbouw ten behoeve van de productie van cement. Onder luid protest van onder meer de actiegroep ENCI-Stop heeft de ENCI haar productie tot op heden kunnen voortzetten. Door de dagbouwexploitatie van de ENCI is een groot deel van het ondergrondse gangenstelsel verdwenen en rest ons nog slechts 20 ha en 30 km aan gangen. Vanuit natuurhistorisch en cultuurhistorisch oogpunt is er een hoge tol betaald voor de handhaving van de werkgelegenheid en de productie van cement. Van de andere kant heeft het geleid tot een bewustwording en erkenning van de waardevolle elementen van deze voor Nederland unieke berg. De ENCI heeft in een dubbelrol aan de ene zijde bijgedragen aan de "afbraak" van de berg, maar aan de andere kant ook geïnvesteerd in onderzoek en beheer van de Sint-Pietersberg.
Ondergrondse kalksteengroevenAls gevolg van de exploitatie van krijtgesteente is een groot gedeelte (90%) van het ca 150 ha grote ondergrondse gangenstelsel verdwenen:
|
|
|
|
Mergelexploitatie in dagbouw
|
|
|
|
ENCI en de jarenlange wrijving tussen ecologie economie en
cultuurhistorie
ENCI
en de jarenlange wrijving tussen ecologie, economie en
cultuurhistorie
Zoals gezegd werd vanaf de jaren 70 de waarde van de vele verdwenen
opschriften en tekeningen pas onderkent en allerlei actiegroepen
werden in het leven geroepen om een halt toe te roepen aan het
schijnbaar 'rücksichtslos' afgraven van het gastenboek van Maastricht.
De geschiedenis leek te verdwijnen in de oven van de industrie. Er zit echter ook een andere kant aan het hele ENCI verhaal; de fabriek heeft voor de stad een enorme werkgelegenheid gecreëerd, voor inkomsten en naamsbekendheid gezorgd en is altijd bereid geweest om allerlei projecten te sponsoren.
Een aantal oud-werknemers van de cementfabriek geven tegenwoordig rondleidingen over het fabrieksterrein en een deel van de groeve. Met groot enthousiasme maken zij hun gasten duidelijk hoe het proces van de cementproductie werkt, ze laten de gasten ervaren hoe heet de grote ronddraaiende oven is, maken een wandeling langs de diverse bijzondere gebouwen op het terrein en nemen ook nog een klein stukje groeve mee tijdens hun rondgang.
|
|
|
|
ENCI-gebiedIn 2018 stopt ENCI met de mergelwinning in de groeve van de Sint-Pietersberg en sluit daarna de oven voor klinkerproductie. Wel blijft het maalbedrijf cement produceren op het terrein. Provincie Limburg, gemeente Maastricht, ENCI, Natuurmonumenten en Stichting Sint Pietersberg Adembenemend werken samen aan het realiseren van een nieuwe toekomst voor het gebied. In een Plan van Transformatie zijn de afspraken vastgelegd voor de nieuwe inrichting van de groeve. Sinds januari 2011 coördineert de Stichting Ontwikkelingsmaatschappij ENCI-gebied de uitvoering van het plan. In de stuurgroep zijn de vijf betrokken partijen vertegenwoordigd. Het toekomstige ENCI-gebied bestaat uit drie onderdelen: de groeve, een overgangszone en een bedrijventerrein. GroeveDe nadruk van de 125 hectare grote groeve ligt op natuur en recreatie. De groeve wordt opgedeeld in verschillende zones voor verschillende vormen van recreatie die de natuur niet verstoren. Een natuurzwemplas, kalkgraslanden, steilwanden, trappen en uitzichtpunten zijn belangrijke onderdelen.
OvergangszoneDit is het overgangsgebied dat komt te liggen tussen de groeve en bedrijventerrein. Deze aantrekkelijk vormgegeven terrassenstrook van 5 hectare biedt een schitterend uitzicht over de groeve en richt zich op recreatie, horeca en creatieve bedrijvigheid. ENCI levert de overgangszone bouwrijp op. De ontwikkelingsmaatschappij zal de overgangszone ontwikkelen.BedrijventerreinDe milieudruk van het bedrijventerrein zal afnemen en ENCI neemt aanvullende milieumaatregelen in de oven, de cementmaling en het wagenpark. Na sluiting van de oven gebruikt ENCI nog 11 hectare voor de cementmaalderij. ENCI wil de overige delen van het terrein verhuren aan innovatieve bedrijven gericht op bouwstoffen en bouwtechnieken en duurzame productie.Planning van de transformatieDe uitvoering van de transformatie is in 2010 begonnen. Heuvel D’n Observant is vrijgemaakt en ingericht als wandelgebied met uitzichtpunt op de top. Ten zuiden van het ENCI-terrein is een nieuwe toegangsweg naar D’n Observant aangelegd met een parkeerterrein. Ook is de Oehoevallei opgeknapt en heeft ENCI een aantal milieu-investeringen gedaan om de luchtkwaliteit te verbeteren. Het Plan van Transformatie is in uitvoering en er worden steeds weer stukjes opgeleverd.Meer informatieOp de website
enci transformeert nu vindt u meer informatie over het
project en alle stukken die zijn gepubliceerd in de verschillende
fasen. In 2017 werd de nieuwe toegangstrap geopend en mocht er mondjesmaat gezwommen worden, tevens werd een deel van de groeve voor het publiek opengesteld. Maastricht was een attractie rijker. Die zomer was het behoorlijk warm en de mensen zagen een prachtige kans in de nieuwe gratis toegankelijk zwembad van Maastricht. Het was zo grote toestroom dat voor Natuurmonumenten en de Gemeente van Maastricht voor een dilemma stonden. Uiteindelijk werd de overlast van afval, uitwerpselen en te weinig parkeerplaatsen en toezicht te veel en werd de groeve voor het publiek gesloten. |
|
|
|
|
|
|
|
Bron: Site Underground, Wikipedia, Stop ENCI, foto's MestreechterSteerke, internet, wikipedia |